اگر چه نرم افزار تنها نیمی از دنیای کامپیوتر را تشکیل می دهد اما صنعت نرم افزار بسیار بزرگ و جهانی، پویا و بی نیاز از هزینه های تولید انبوه محسوب می شود. در مقایسه با صنعت سخت افزار که نیم دیگر صنعت IT و کامپیوتر است، تفاوت ها و نکات قابل توجهی به چشم می آید.
در شکل زیر مراحل تولید و تجارت در دو صنعت سخت افزار و نرم افزار جداگانه بیان شده است. در هر دو صنعت، آموزش و پژوهش قدمهای ابتدایی است. طبیعی است که در ابتدا باید نیروهایی تربیت شوند، تکنولوژی هایی فرا گرفته شود و ابزارهایی تهیه شود.
سپس فرآیند R&D به منظور تولید محصول جدید آغاز می گردد. پس از تولید، مرحله تولید انبوه خواهد بود که مستقیما به تجارت خواهد رسید.
زنجیره تولید در سخت افزار، از همه مراحل به نسبت یکسان بهره می برد، اما در نرم افزار قضیه کمی فرق می کند.
زنجیره تولید در نرم افزار بسیار متکی بر تحقیق و توسعه علمی است. تقریبا بیشترین وقت و هزینه تولید نرم افزار در هنگام تحقیق و توسعه آن مصرف می شود. از آنجا که توقع و نیازهای نرم افزاری دنیا به شدت در حال تغییر و تکامل است و هر روز توقعات بیشتری از کامپیوترهایمان داریم، پاسخ این توقعات باید در قالب نرم افزارهای جدید به دنیا ارائه شود. تولید هر کدام از این نرم افزارها نیازمند ماه ها و سال ها تحقیق و پژوهش هست. چراکه باید روش هایی (که اغلب مبنای ریاضی دارند) ساخته شود تا درک و فهم انسانی را در کامپیوترهای الکترونیکی ایجاد کنند.
در زنجیره تولید نرم افزار، نرم افزار بلافاصله پس از گذار از مرحله R&D قابل فروش و ارائه به مشتری/بازار است. مرحله تولید انبوه برای نرم افزار آسان و کم هزینه است.
مرحله تولید انبوه و تجارت در دنیای سخت افزار با مشکلات زیادی مواجه است. هزینه های حمل و نقل، خرابی و ضایعات، قوانین و عوارض صادرات و واردات در کشورهای مختلف، هزینه های پشتیبانی سخت افزاری در مناطق مختلف دنیا کمک می کنند تا قیمت نهایی کالاهای سخت افزاری از مقدار مشخصی کمتر نشود. اما در مورد محصولات نرم افزاری به دلیل عدم وجود این محدودیت ها، قیمت محصول نرم افزاری می تواند تا حد صفر پائین بیاید.
پشتیبانی محصولات نرم افزاری نیز بسیار کم هزینه تر از سخت افزار است. پشتیبانی از راه دور و ارائه نسخه جدید از طریق اینترنت، تقریبا هزینه پشتیبانی نرم افزار را به صفر می رساند.
نکته ای که اینجا مطرح می شود این است که فروش محصولات نرم افزار باید چه تعداد باشد تا این هزینه ها به سمت صفر میل کنند. کارشناسان نرم افزاری معتقد هستند که اگر یک نرم افزار در سطح جهانی فروش نداشته باشد نمی تواند هزینه های خود را به سمت صفر سوق بدهد. بنابراین از آنجایی که تقریبا همه شرکت های نرم افزاری داخلی، بازار فروششان محدود به شهرهای خاصی از کشور است، می توان گفت که اغلب این هزینه ها خود را در قیمت نهایی نرم افزار نشان خواهند داد. این قضیه می تواند توجیه کند که چرا قیمت یک نرم افزار تولید داخل از معادل خارجی آن بیشتر است.
بازار نرم افزار همانند هر بازار دیگری تحت تاثیر عوامل مختلفی است که از سوی نهادهای دولتی و خصوصی قابل توسعه است. بدیهی است که هرچه این عوامل بهتر و بیشتر شناسایی و تقویت شوند، رشد صعودی بازار نرم افزار را به دنبال خواهد داشت.
به طور کلی می توان عوامل موثر بر بازار نرم افزار را به چهار عامل حیاتی تقسیم کرد. هر کدام از این عوامل حکم یک چرخ دنده را دارند که برای به گردش درآوردن چرخ صنعت نرم افزار لازم هستند.
1- تقاضا
هر عرضه ای نیازمند تقاضاست. شاید مهمترین عاملی که می تواند چرخ نرم افزار را بگرداند، افزایش تقاضا است. طرح های الکترونیکی دولت، تشویق به استفاده از بانکداری الکترونیکی و توسعه مفاهیم دولت الکترونیک می توانند تقاضا را از سوی دولت افزایش دهند. بخش های خصوصی نیز با به کارگیری هر چه بیشتر نرم افزار در عرصه های مختلف تجاری خود و الکترونیکی کردن هر چه بیشتر فرآیندهای اداری، آموزشی، تجاری و... این عامل را تقویت خواهد کرد.
2- سرمایه
همانگونه که گفته شد، تقریبا بیشترین هزینه تولید نرم افزار صرف تحقیق و توسعه علمی آن می شود. بنابراین باید سرمایه ای موجود باشد تا بتوان نیروهای انسانی را به طور تمام وقت به این امور اختصاص داد. توسعه امور پژوهشی و توسعه علاوه بر آنکه رونق بازار نرم افزاری کشور را شامل می شود، سطح علمی کشور را در جوامع آکادمیک بالاتر می برد.
ارائه طرح های تشویقی مالیاتی و سرمایه گذاری بلندمدت دولتی، تصویب و اجرای دقیق قوانین مالکیت معنوی در این بخش می تواند کمک موثری به صنعت نرم افزار باشد.
3- نیروی انسانی
فرآیند بنام کدنویسی در تولید نرم افزار وجود دارد که توسط نیروهای انسانی انجام می شود. نیروهای انسانی باید آموزشی بسیار بسیار تخصصی در زمینه خاص دیده باشند و از تجربه کافی برخوردار باشند. بخش عمده ای از این نیروها از فارغ التحصیلان دانشگاه ها تامین می شود. بنابراین بروز بودن و نزدیک بودن سطح علمی دانشگاه ها به بازار نرم افزار کشور، این چرخ را به حرکت واخواهد داشت.
آموزش کامپیوتر و تربیت کاربران باید از مقاطع اولیه تحصیلی در برنامه درسی مدارس گنجانده شود تا افراد در بزرگسالی بتوانند کاربران خوبی برای نرم افزارها باشند.
4- فناوری
ایجاد ارتباط با مراکز معتبر علمی دنیا و مشارکت با آنها باعث می شود تا متخصصین و برنامه نویسان داخلی بتوانند از آخرین تکنولوژی های دنیا استفاده کنند. از این تکنولوژی ها در طراحی و ساخت جدیدترین نرم افزارها بهره برده می شود. بدیهی است که نرم افزارهای بهتر نیازمند سطح بالاتری از دانش هستند و دانش یک کالای عمومی است که توسط همگان تولید و مصرف می شود. این ارتباط می تواند در اشاعه تکنولوژی های تولیدشده توسط ایران به همه دنیا مفید باشد. فناوری تنها یک کلمه زیبا نیست، بلکه مواد اولیه برای داشتن نرم افزارهای بهتر، سریعتر و کاملتر است.
عرضه نرم افزار بدون وجود بازار جهانی برای آن به صرفه نیست. داشتن بازار جهانی برای نرم افزار بدون دستیابی به فناوری های جدید، روشهای جدید نرم افزاری، نیروی های آموزش دیده و تعامل با شرکت های دیگر بین المللی امکان پذیر نیست.
پ.ن: برخی متون و تصاویر این مقاله از تحقیق دانشجویان دانشگاه شریف استفاده شده است. به دلیل مشخص نبودن دقیق نویسنده/نویسندگان، حقوق تالیف و نگارش بخش های ماخوذه، متعلق به صاحب/صاحبان اصلی اعلام می شود.