تركيبات سند 2 مهم است: 1) متن 2) اضافات
1) متن:
متن سند شامل مضمون و موضوعي است كه سند درباره آن نوشته شده است. متن از اجزاي مختلف تشكيل شده است:
الف. مطلع يا مقدمه: قسمتي از متن است كه معمولاًبا خطي زيبا و جالب نوشته مي شده و در آداب دبيري و ترسل مورد توجه بوده است و شامل:
1. خطاب: آن بخش مطلع كه گاه حمد و سپاس خدا، گاه شخص مخاطب و گاه شرح و توجيهي بوده تا دليل صدور فرمان و منشور باشد.
2. القاب: دادن القاب پيشينه اي قديمي دارد و هر صنف براي خود لقب خاصي داشته است. در همه ادوار به نوعي از آن استفاده مي شده است. ابوبكر خوارزمي در قطعه خود درباره اين لقب دادن ها مي گويد: «چون درهم در دست ايشان نيست، القاب را به جاي زر و سيم رايج كردند.»
3. دعا آخرين بخش مطلع است.
ب. شرح موضوع يا اصول يادكن كلام: اين قسمت مهمترين و مفصل ترين بخش در متن است.
ج. خاتمه: آخرين بخش در سند است. گاه حاوي دستور، توصيه و سفارش به عمال دولت و گاه حوي آرزو و گاه متضمن دعا بوده است.
2) اضافات:
شامل:
- تحميديه (حمد و ثناي خداي تعالي در آغاز نامه ها)
- توقيع (در لغت به معني نشان گذاردن و نوشتن عباراتي در ذيل يا بالاي ناهم يا كتاب است؛ دستخط پادشاهان و ملوك توقيع نام دارد؛ چون پادشاهان چند سطر در زير يا در حاشيه منشورها و فرمان ها و مكاتيب مي نوشتند، به آن ها منشور توقيعي، مثال توقيعي و ملطفه توقيعي مي گفتند؛ يكي ديگر از معاني آن در اسناد نشان يا امضايي است كه شخص شاه يا رجال درجه اول به جهت رؤيت اسناد و گواهي صحت آن ها در پاي اسناد مي گذاردند كه به آن توشيح مي گفتند. اين رسم تا پايان دوره صفويه رايج بود و توقيع هم تا اواخر دوره قاجار رايج بود)
- طغرا (توقيع گاه به معناي طغرا بوده است. گاه به طغرا، علامت و طرّه هم مي گفتند كه در واقع به علامت و نشان مخصوص شاهان كه بر نوشته هاي سلطاني و ديواني به منظور تأييد و تأكيد مندرجات آن ها اضافه مي كردند اطلاق مي شد. در زمان سلجوقيان ديواني به نام ديوان طغرا به وجود آمد و تنوع طغراها در زمان صفويه بيشتر شد. از ويژگي هاي طغراها، تنوع استفاده از مركب هاي مختلف است.)
- توشيح (اولين توشيح مربوط به محمدشاه است كه در گوشه چپ به موازات مهر نوشته است. اين رسم در دوره قاجار بوده و امروزه به آن امضا كردن مي گويند.)
- مهر (مهرداري از ديرباز از مشاغل محترم و مورد اعتماد دربارها بوده است. در اسلام پيامبر براي اولين بار مهري ساخت و نقش محمد رسول الله را براي خويش انتخاب كرد. به مهر، خاتم هم مي گفتند. مهر به دو دسته تقسيم مي شد: 1- كوچك: كه تنها نام سلاطين يا آيه اي از قرآن داشت. 2- بزرگ: كه تزيين محسوب مي شد و سجع مفصلي داشت كه غالباً يك بيت شعر در ستايش سلطان صاحب مهر به همراه داشت.)
آخرين جزء سند تاريخ كتابت است. در قديم تاريخ قمري به صورت عدد و حروف نوشته مي شد.
منبع: www.yeganehsoft.ir - شرکت نرم افزاری یگانه