معرفی سند چک

معرفی سند چک
چک به معنی برگهٔ تاریخدار و دارای ارزش مالی میباشد که برای خرید در حال و در آینده استفاده می‌شود. صاحب چک پس از نوشتن مبلغ و تاریخ موردنظر برای وصول ، چک را امضا میکند. در تاریخ ذکر شده ، تاریخ سررسید ، فردی که چک را دریافت کرده‌است به بانک مراجعه می‌کند و مقدار وجه مشخص شده را از حساب جاری فرد صادر کننده دریافت میکند.

چک سند خاصی از اسناد بازرگانی میباشد که به موجب آن، صادرکننده چک پولی را که نزد دیگری یا دیگران دارد تمام یا بخشی را به سود خود یا شخص ثالث مسترد میدارد. چک عادی تجاری در برخی موارد با رعایت اصول آن قابل صدور حکم اجرائیه‌ میباشد . قباله را هم در ایران قدیم چک می‌ گفتند ( دیوان معزّی ) چنین گفته‌اند که سکه نیز از لغت چک، برگرفته شده‌است.

طبق قانون چک در ایران ، صادر کننده چک باید در زمان نوشتن چک به اندازهٔ مبلغ مندرج آن در حساب خود وجه نقد ، اعتبار و یا پشتوانهٔ قابل تبدیل به وجه نقد داشته باشد . تفاوت چک با کارت‌های اعتباری هم در همین تأمین اعتباراست.

البته امروزه این قانون ندرتا" اجرا میگردد و در نتیجه در چند سال اخیر تعداد افرادی که به دلیل چک برگشتی - یعنی چکی که در تاریخ مشخص شده، مقدار وجه وعده داده شده را تأمین نکند ، به زندان می‌افتند رو به افزایش است.

بخش های مربوط به چک

بخش‌های زیر در یک برگ چک وجود دارند که بعضی از آنها جاهای خالی تعبیه شده‌ای هستند که بایدتوسط نویسنده پر شود:

شمارهٔ مسلسل چک: که شماره‌ای است که هنگام چاپ شدن برای هر برگ چک بطور منحصربفرد و بدون تکرار بوده و بر روی آن ثبت می‌شود.
شمارهٔ حساب جاری : شمارهٔ حساب بانکی‌ که وجه معین شده از آن حساب پرداخت خواهد شد. این شماره معمولاً به همراه نام صاحب حساب برروی تمام برگه‌های یک دفترچهٔ چک ،چاپ یا مُهر می‌شود.
تاریخ پرداخت : تاریخی است که موعد پرداخت وجه را مشخص میکند. طبق قانون چک این تاریخ باید به حروف و همان روز یا بعد از تاریخ صدور چک نوشته شود.
گیرندهٔ چک : نام فردی یا سازمانی که می‌تواند وجه مشخص شده را در تاریخ مشخص شده دریافت کند. معمولاً برای اینکه امکان استفادهٔ چندین باره از یک برگ چک ، خرج‌کردن ودست به دست کردن آن - وجود داشته باشدمعمولاً از واژهٔ «حامل» یا «آورنده» استفاده می‌شود. در اینصورت هر شخصی می‌تواندوجه چک رادریافت کند.
مبلغ چک : که یکبار به حروف در وسط و یکبار به عدددر پایین برگهٔ چک نوشته می‌شود.
امضای صاحب حساب : چک بدون امضاء صاحب حساب ارزشی ندارد وقابل پرداخت نیست. بعضاً در بنگاههای تجاری که تعدادی از افراددرمسائل مالی آن شریک هستند، حسابهای جاری به نام دو یا چند فرد گشایش می‌یابد. در این حالت تمام افرادی که درقبال آن حساب حق امضاء دارند بایدچک را امضاء نمایند. وگرنه در قبال آن مسئول و متعهد می باشند.
مجازات چک بی محل

چکی است که صادرکننده آن پول یا اعتبار نزد دارنده چک نداشته باشد. اگر پس از تاریخ صدور چک وجه آن را بردارد یا کمتر از مبلغ چک اعتبار داشته باشد باز هم آن چک بی محل به شمار می رود کشیدن چک بی محل چنانچه دارای عناصر جرم غش باشد از نظر اسلامی جرم است.
آنچه که در قانون صدور چک مصوب ۴/۱۶/۱۳۵۵ بااصلاحات بعدی برای مرتکبین بزه صدورچک بلامحل پیش بینی گردیده تقریباً به نوعی در مقام اثبات آن به چک روز غیرممکن است چراکه بیشتر قانون تا آنجائیکه بایستی به ضمانت اجرای آن می‌اندیشیده به فکر کم کردن مراجعین برای سیستم دادگستری بود و یا شاید بانکها از انجام وظایف قانونی در رابطه با صدور چک مقصر هستند در موارد زیر طبق ماده ۷ قانون صدور چک بزهکار صدور چک بلامحل به مجازات‌های زیر محکوم خواهد گردید:

الف: چنانچه مبلغ مندرج در متن چک کمتر از ده میلیون ریال 10/000/000 باشد به حبس تا حداکثر شش ماه محکوم خواهد شد.
ب: چنانچه مبلغ مندرج در متن چک از ده میلیون ریال 10/000/000 ریال تا پنجاه میلیون 50/000/000 ریال باشد از ۶ ماه تا یکسال حبس محکوم خواهد شد.
ج: چنانچه مبلغ مندرج در متن چک از پنجاه میلیون 50/000/000 ریال بیشتر باشد به حبس از یکسال تا دو سال و ممنوعیت ازداشتن دسته چک به مدت دو سال محکوم خواهد شد ودر صورتیکه صادرکننده چک اقدام به تکرار چک‌های بلامحل نموده باشد مجموع مبالغ مندرج در چک‌ها ملاک عمل خواهد بود.



اصطلاحات

1-چک پرداختی Cancelled cheque چکی است که بانک وجه آن را به ذینفع پرداخته باشد.

2- چک تضمین شده چکی است که یک بانک آن را ظهرنویسی کند. به این ترتیب اداء وجه چک را تضمین کرده‌است.

3- چک در وجه حامل چکی است که در آن نوشته می‌شود در وجه حامل (به حامل یا آورنده چک) بپردازید نام کس معین در آن نوشته نمی‌شود و هرکس آن را به بانک ارائه و امضاء کند مستحق وصول وجه چک است.

4- چک سفید چکی است که صادرکننده آن را امضاء می‌کند بدون ذکر وجه چک؛ در واقع مصداق مفهوم کلی سفید مهر است.

5- چک نقد شده به معنی چک پرداخت شده است.

6- چک نویس یعنی سند نویس، محرّر سند، سردفتر کنونی هم چک نویس است. خاقانی گوید: مشتری چک نویس قدر تو بس که سعادت، سجل آن چک تست.

7- چک وعده دار چکی است که صادرکننده به محال علیه چک، دستور ادا وجه را در رأس موعدی معین بدهد. مفهوم چک بر آن صادق است.

8- صدور چک پر کردن فرم خام چک و جداسازی آن از دفترچه، مهر و امضاءکردن آن و اعطای آن به گیرنده فرایند صدور چک را شکل می‌دهند. امروزه برای صدور چک نرم‌افزارهایی ارائه شده است که نرم‌افزارهای خزانه داری یا چاپ چک از آن جمله‌اند.



ماده 10 قانون صدور چک

۱- هرکس با علم به بسته بودن حساب بانکی خود مبادرت به صدور چک نماید عمل وی در حکم صدور چک بلامحل بوده و به حداکثر مجازات ماده ۷ (دو سال) محکوم می‌شود. این مجازات غیرقابل تعلیق است.

۲- جرایم مذکور در این قانون بدون شکایت دارنده یا مالک چک قابل تعقیب نیست.

۳- در صورتی که دارنده چک تا شش ماه از تاریخ صدور برای وصول وجه آن به بانک مراجعه نکرد یاظرف شش ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت شکایت نکرد دیگر حق شکایت کیفری نخواهد داشت.

۴- اگر بعد از صدور حکم قطعی، شاکی گذشت کند یا محکوم علیه به ترتیب بالا موجبات پرداخت وجه چک را فراهم کند اجرای حکم موقوف می‌شود.

۵- محکوم علیه ملزم به پرداخت مبلغی معادل یک سوم جزای نقدی مقرر در حکم به نفع دولت خواهد بود. نکته) در موارد زیر صادرکننده چک قابل تعقیب کیفری نیست: الف- سفید امضا (چنانچه چک بدون تاریخ داده شود هرگونه اضافه کردن تاریخ بدان از طرف غیر از صاحب حساب جدا از جنبه حقوقی قابل شکایت کیفری از طرف صاحب حساب علیه تغییردهنده تاریخ به عنوان سوء استفاده از سفید مهر و امضاء قابل شکایت کیفری است. ب- هرگاه در متن چک وصول وجه آن منوط به تحقق شرطی شده باشد. ج- چک تضمینی د- هرگاه خلاف موارد قبل بدون قید در متن چک ثابت شود که وصول وجه آن منوط به تحقق شرط یا بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی بوده‌است. ه- هرگاه ثابت شود چک بدون تاریخ بوده یا تاریخ واقعی صدور چک مقدم بر تاریخ مندرج در متن چک باشد.

۶- صادرکننده چک یا ذینفع یا قائم مقام قانونی آنها می‌تواند با تصریح به اینکه چک بر اثرکلاهبرداری یا خیانت در امانت یاجرایم دیگر تحصیل شده به بانک به طور کتبی دستورعدم پرداخت بدهد و اگردارنده چک آن را به بانک ارائه کرد گواهی عدم پرداخت را به دارنده با ذکر علت تسلیم می‌کنند.

۷- دستوردهنده مکلف است پس از اعلام به بانک، شکایت خود را به مرجع قضایی تسلیم وحداکثر ظرف مدت یک هفته گواهی تقدیم شکایت خود را به بانک تسلیم کند. پس از انقضای یک هفته بانک از محل موجودی به تقاضای دارنده وجه چک را پرداخت می‌کند.

۸- دارنده چک نیز می‌تواند علیه کسی که دستور عدم پرداخت داده شکایت کند و هرگاه خلاف ادعایی که موجب عدم پرداخت شده ثابت گردد دستوردهنده علاوه بر مجازات ماده ۷ کلیه خسارات را باید بپردازد.

۹- پرداخت چکهای تضمین شده و مسافرتی را نمی‌توان متوقف نمود مگر آنکه بانک صادرکننده نسبت به آن ادعای جعل نماید.

۱۰-رسیدگی به کلیه شکایات ودعاوی حقوقی وجزایی چک چه دردادگاه وچه دردادسرا فوری وخارج ازنوبت خواهد بود.

۱۱-وجود چک در دست صادرکننده دلیل پرداخت وجه چک وانصراف ازشکایت شاکی است مگراینکه خلاف آن ثابت شود. نکته - طبق قانون سابق برای اینکه صادرکننده درفاصله بین صدور حکم و رسیدگی بازداشت نشود تنها قرار تأمینی که دادگاه می‌توانست از او اخذ کندوجه الضمان نقدی یا ضمانت نامه بانکی معتبر معادل مبلغ چک بود اما طبق قانون جدید دادگاه می‌تواند یکی ازقرارهای تأمین کفالت یا وثیقه اعم ازوجه نقد یاضمانت نامه بانکی یا مال منقول یا غیرمنقول رااخذکند.